امروزه، پلتفرم‌ها و مارکت‌پلیس‌های آنلاین به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما تبدیل شده‌اند. از مسگرآباد مدرن، دیوار و بازار شام دیجیتال و دیجی‌کالا، بگیر تا نشان و بلد که راهنمای مسیرهایمان هستند، یا فیلیمو و ایسمینار که سرگرمی و آموزش را در دسترس ما قرار داده‌اند، همه و همه ابزارهایی برای آسایش ما فراهم کرده‌اند.
بعضی کاربران نسبت به نمایش تبلیغات در پلتفرم‌های آنلاین اعتراض کرده‌اند. از جمله اعتراض به مسیریاب نشان و نمایش تبلیغ در زمان رانندگی. البته در این مورد خاص من هم اعتقاد دارم که ابزارهایی مثل نقشه و مسیریاب به‌ویژه در زمان رانندگی که نیاز به توجه به محیط و مسیر وجود دارد نباید باعث از دست رفتن تمرکز کاربر شوند.
حق پخش تبلیغات برای پلتفرم‌ها؛ آری یا نه؟
اما پرسشی که به‌صورت عام می‌توان مطرح کرد، این است که این پلتفرم‌ها در چه شرایطی حق یا اجازه پخش تبلیغات دارند؟
به نظر من، پلتفرم‌هایی که به بخش خصوصی تعلق دارند، مانند دیجی‌کالا یا فیلیمو، حق دارند تبلیغات نمایش دهند، به شرطی که این موضوع در شرایط و ضوابط استفاده از خدماتشان به‌وضوح قید شده باشد. وقتی کاربری وارد پلتفرم می‌شود و از آن استفاده می‌کند، حتی درصورت عدم ثبت‌نام و کلیک نکردن روی گزینه «پذیرش شرایط و ضوابط»، باز هم ملزم به پذیر شرایط و ضوابط پلتفرم است.
در واقع کاربر با حضور در یک ابزار دیجیتال نوعی قرارداد نانوشته را امضاء کرده است که باید به آن پایبند بماند. اگر در شرایط و ضوابط پلتفرم، که طبق قانون تجارت الکترونیک ایران باید در معرض دید باشد، آمده است که تبلیغات بخشی از تجربه کاربری در این ابزار است، کاربر با حضور و ادامه استفاده از ابزار، عملاً این اجازه یعنی نمایش تبلیغ در هر زمان و هر جایی از پلتفرم و به هر تعداد، میزان و شکل را به آن می‌دهد.
پلتفرم‌های دولتی، مانند «پلیس من» یا سایت وزارت امور خارجه، نحوه کار متفاوتی دارند. این پلتفرم‌ها به دلیل ماهیت انحصاری و وظایف حاکمیتی خود، نباید به فضایی برای تبلیغات تجاری یا حتی غیر تجاری تبدیل شوند که موضوعی متفاوت است و باید به‌صورت مجزا به آن‌ها پرداخت.
قوانین در اتحادیه اروپا کمی متفاوت است. قوانین این اتحادیه تصریح کرده‌اند که ابزار دیجیتال، باید شرایط خود را کاملاً واضح و در معرض دید مستقیم قرار دهد و در صورت عدم پذیرش شرایط توسط کاربر، پلتفرم اجازه ندارد آن شرایط را اجرا کند. البته پلتفرم می‌تواند خدمات خود را در صورت عدم پذیرش شرایط توسط کاربر، ادامه بدهد یا از ارائه خدمات به کاربر خودداری کند.
تبلیغات راه درآمدزایی پلتفرم‌هاست
یک نکته دیگر هم وجود دارد. در بازارهای رقابتی، که هر بازیگری می‌تواند وارد میدان شود و سهمی از بازار بگیرد، و معمولاً بیش از یک ابزار یا پلتفرم در دسترس کاربران است، پلتفرم‌ها می‌توانند از تبلیغات به‌عنوان ابزاری برای درآمدزایی استفاده کنند. میزان و نحوه نمایش تبلیغات هم به سیاست‌های خود پلتفرم بستگی دارد.
این مساله نمونه‌های خارجی فراوانی دارد. برخی پلتفرم‌ها هم هزینه اشتراک دریافت کنند و هم تبلیغات نمایش دهند؛ یعنی حتی پرداخت پول هم دلیلی برای ندیدن تبلیغات نیست! برای مثال، شبکه اجتماعی ایکس برای ارائه تیک آبی و امکانات نسخه پریمیوم، از کاربران هزینه دریافت می‌کند، اما همچنان تبلیغات نمایش می‌دهد و به کاربر پیشنهاد می‌کند که اشتراک «پرمیوم پلاس» بخرد تا تبلیغات کمتری برایش نمایش داده شود.
پلتفرم نتفلیکس در کانادا هم با اشتراک ۱۰ دلاری، امکان تماشای فیلم و سریال را فراهم می‌کند، اما در میانه فیلم و سریالی که کاربر می‌بیند پخش را متوقف کرده و تبلیغات اجباری (غیر قابل رد شدن) نمایش می‌دهد. در یوتیوب هم دست‌کم پس از ۵ ثانیه به کاربر اجازه داده می‌شود که تبلیغ را رد کند.
پلتفرم‌ها بر اساس مدل کسب‌وکار خود تصمیم می‌گیرند چگونه از تبلیغات بهره ببرند و اگر این موضوع در شرایطشان ذکر شده باشد، از نظر حقوقی مشکلی ندارد.
پلتفرم حرف آخر را می‌زند
در نهایت، این بازار است که حرف آخر را می‌زند. نتفلیکس با تبلیغات بیش‌ازحد تجربه کاربری ناخوشایندی را برای من فراهم می‌کند. من گزینه‌های مختلفی دارم. می‌توانم هزینه بیشتری بپردازم تا تبلیغات را حذف کنم، یا کلاً به‌سراغ گزینه‌های جایگزین مانند اپل تی‌وی بروم. اما چون برخی فیلم‌ها و سریال‌ها فقط روی نتفلیکس هستند، در نهایت من یا اشتراکی با قیمت دو برابر را می‌خرم که تبلیغ نبینم یا از فیلم و سریال دیدن صرف نظر می‌کنم.
پلتفرم‌هایی که تجربه کاربری بهتری ارائه می‌دهند، کاربران بیشتری جذب می‌کنند، و این همان قانون نانوشته بازار رقابتی است. این قدرت انتخاب کاربران است که موفقیت یا شکست پلتفرم‌ها را تعیین می‌کند.
البته این مساله به این معنی نیست که به‌عنوان کاربر حق نداریم که از پلتفرم‌ها بخواهیم تبلیغات را کاهش دهند یا حذف کنند. البته که حق اعتراض و مطالبه‌گری داریم اما گاهی شاهد واکنش‌هایی نسبت به این موضوع هستیم که نه منطقی است و نه اخلاقی.
هیچ‌کس ما را مجبور نکرده که از آپارات یا هر پلتفرم دیگری استفاده کنیم. اگر وارد این ابزارها می‌شویم، باید قواعد آن را بپذیریم. باید بپذیریم که تبلیغات بخشی از مدل کسب‌وکار اغلب پلتفرم‌هاست. با کمک درآمدهای تبلیغاتی است که این ابزارها می‌توانند خدمات خود را با هزینه کمتر یا حتی رایگان به تعداد بیشتری از افراد نمایش دهند. ما حق داریم از پلتفرم‌ها بخواهیم تجربه کاربری بهتری را برای کا فراهم کنند، اما تخریب آن‌ها یا زیر سؤال بردن ارزششان به دلیل نمایش تبلیغاتی که از قبل در شرایطشان اعلام شده، نه منصفانه است و نه سازنده.
پلتفرم‌ها حق دارند مدل درآمدی خود را انتخاب کنند، و ما نیز حق داریم تصمیم بگیریم که از آن‌ها استفاده کنیم یا خیر. این تعادل، رمز یک بازار سالم و پویاست.