جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل نه تنها از لحاظ وسعت حملات نظامی و نفوذ اطلاعاتی، بلکه از نظر حجم تبلیغات، اطلاعات گمراه‌کننده و عملیات مخفیانه که با کمک هوش مصنوعی و از طریق شبکه‌های اجتماعی انجام شد، بی‌سابقه بود و درواقع آغازگر عصر جدید جنگ روانی، نه تنها میان ایران و اسرائيل بلکه در مقیاس جهانی است.
آگهی
در ساعات پیش از حملات اسرائیل به زندان اوین در روز ۲۳ ژوئن، متن‌هایی به زبان فارسی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که ضمن پیش‌بینی وقوع حمله مردم ایران را به حرکت به سوی این زندان برای آزادی زندانیان تشویق می‌کرد.
لحظاتی پس از بمباران، ویدیویی که ادعا می‌کرد صحنه انفجار در ورودی زندان اوین را نشان می‌دهد در تلگرام و شبکه اجتماعی ایکس با هشتگ #اوین_آزاد_شد منتشر شد.
اگرچه حمله به زندان اوین واقعی بود و ده‌ها کشته برجای گذاشت، اما متن‌ها و پست‌‌های منتشر شده، حقیقی نبودند. به گزارش نیویورک‌تایمز بر اساس تحقیقات پژوهشگرانی که این فعالیت‌ها را دنبال کردند، این اقدامات بخشی از عملیات فریب اسرائیل بودند.
اما این تنها عملیات فریب در این جنگ نبود. طی این ۱۲ روز، اسرائیل و ایران به موازات حملات نظامی، با تبدیل شبکه‌های اجتماعی به میدان نبرد دیجیتال، از دروغ و فریب برای تاثیرگذاری بر نتیجه جنگ استفاده کردند. به گفته پژوهشگران، این پست‌ها نشانگر شدت بی‌سابقه‌ای از جنگ اطلاعاتی هستند. دو کشور این جنگ را پیش از حملات نظامی آغاز کردند و در آن با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، اطلاعاتی را به سرعت در سطحی گسترده منتشر شدند.
قدمت جنگ اطلاعاتی که اغلب به‌عنوان «عملیات روانی» یا «جنگ روانی» شناخته می‌شود، به اندازه خود جنگ است. اما به گفته کارشناسان، تلاش متقابل ایران و اسرائیل از نظر شدت، هدفمندی، و نفوذ بی‌سابقه بود و میلیون‌ها نفر حتی درحالی که بمب‌ها و موشک‌های واقعی بر سرشان فرود می‌آمدند، آن را در تلفن‌های همراه خود دنبال کردند.
دلیل این تحول فناوری امروزی است. اکنون با استفاده از فراگیری شبکه‌های اجتماعی و هوش مصنوعی مولد که توان دولت‌ها برای واکنش لحظه‌ای به رویدادها و ارتباط مستقیم با شهروندان دگرگون و از همیشه باورپذیرتر شده است.
برای مثال، ایران در طول این ۱۲ روز به هزاران شماره تلفن همراه در اسرائیل پیامک‌هایی به زبان عبری ارسال کرد که به گیرندگان هشدار می‌داد به پناهگاه‌ها نروند، زیرا نیروهای مسلح قصد نفوذ و حمله به داخل آنها را دارند. همچنین شبکه‌ای از حساب‌های وابسته به اسرائیل در شبکه اجتماعی ایکس، با انتشار پیام‌هایی به زبان فارسی، تلاش می‌کردند اعتماد عمومی به حکومت ایران را تضعیف کنند.
جیمز جی.اف. فارست، استاد مطالعات امنیتی در دانشگاه لوول ماساچوست که تالیفات بسیاری در این زمینه دارد گفت: «بدون شک با دوره‌ی جدیدی از جنگ نفوذ روبرو هستیم. تاکنون نمونه تاریخی مشابهی برای این مقیاس جنگ تبلیغاتی وجود نداشته است.»
سیل تبلیغات و فریب اطلاعاتی، تصویری از آنچه آمریکا یا دیگر کشورها در صورت بروز جنگ تجربه خواهند کرد، ارائه می‌دهد. برای مثال، زمانی که دونالد ترامپ دستور حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران را صادر کرد، تصاویر جعلی از بمب‌افکن‌های بی-۲ منهدم شده در فضای مجازی منتشر شد.
با توجه به کاهش بودجه مقابله با نفوذ خارجی در دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، نگرانی‌ها در این کشور نسبت به آمادگی ایالات متحده برای مقابله با چنین حملات اطلاعاتی افزایش یافته است. اگرچه پنتاگون «عملیات روانی» را به عنوان «عملیات پشتیبانی اطلاعاتی نظامی» به رسمیت می‌شناسد، اما نیروهای نظامی آمریکا به چنین عملیاتی به عنوان بخش جنبی می‌نگرند.
روسیه و چین، به‌عنوان تهاجمی‌ترین بازیگران در زمینه جنگ اطلاعاتی شناخته می‌شوند. روسیه از زمان آغاز تهاجم تمام‌عیار نظامی به اوکراین در سال ۲۰۲۲، جنگ اطلاعاتی شدیدی علیه این کشور و متحدانش به راه انداخته است. به گفته برخی منابع، این جنگ‌ها باعث کاهش حمایت برخی کشورها، از جمله آمریکا، از اوکراین شده‌اند.
دیوید میلر، مقام اطلاعاتی سابق و استاد پیشین موسسه آموزش دیپلمات‌های وزارت خارجه آمریکا گفت: «بسیاری معتقدند که ارتش ما هنوز برای جنگ روانی و عملیات اطلاعاتی که ممکن است در قرن جاری به جریان اصلی تبدیل شوند، آماده نیست.»
ایران و اسرائیل با تبعیت از الگوی روسیه در تلاش‌اند که اذهان عمومی را در داخل و خارج از کشور مدیریت کنند. اما تفاوت اصلی این دو با مسکو، ادغام گسترده ابزارهای هوش مصنوعی کارزارهایشان است.
هانی فرید، استاد علوم کامپیوتر دانشگاه برکلی کالیفرنیا و بنیان‌گذار شرکت GetReal Security که برای نخستین جعلی بودن ویدیوی زندان اوین را اعلام کرد، گفت: «در روزهای ابتدایی جنگ اوکراین هم شاهد عملیات اطلاعاتی از سوی روسیه بودیم، اما آنها در مقایسه با آنچه در غزه و ایران دیدیم، ابتدایی بودند.»
آقای فرید با اشاره به ویدیوی انفجار ورودی زندان اوین گفت: «این در مقابل آنچه اکنون در ایران مشاهده می‌کنیم چیزی نیست.»
طرفین درگیری، برای بی‌اعتبار کردن و تضعیف طرف مقابل، اینترنت را با عکس‌ها و ویدیوهای دست‌کاری‌شده یا ساختگی پر کرده‌اند. این محتوا شامل تصاویر قدیمی از درگیری‌ها یا تحریف‌هایی آشکار از رهبر ایران و نخست‌وزیر اسرائیل است. موارد زیرکانه‌تری مانند ویدیوی اوین حتی از سوی برخی رسانه‌ها، از جمله نیویورک‌تایمز در ابتدا به عنوان ویدیوی واقعی گزارش شدند.
آقای فرید با مقایسه‌میان جنگ اطلاعاتی امروز و جنگ جهانی دوم، زمانی که کشورها پیام‌های خود را از طریق پخش اعلامیه‌های هوایی یا رادیو منتشر می‌کردند، گفت: «شما در آن زمان یک پیام داشتید و آن را از طریق رادیو به گوش همه می‌رساندید. اما اکنون شما میلیون‌ها پیام را برای میلیون‌ها نفر می‌فرستید. این کاملا متفاوت است.»
تاثیر این جنگ روانی هنوز به‌صورت قطعی قابل سنجش نیست. شهروندان معمولا در دوران جنگ با حمایت از رهبران، تبلیغات آشکار را با شک و تردید یا تمسخر می‌نگرند. با این حال، به گفته تحلیل‌گران، حتی اگر عملیات روانی مسیر جنگ را تغییر ندهد، می‌تواند برداشت عمومی از آن را شکل دهد.
دیوید میلر گفت: «بسیاری معتقدند پیروزی در روایت‌ها، تعیین‌کننده نتیجه نهایی است.»
هدف ایران چیست؟
به گفته آری بن‌عام، بنیان‌گذار شرکت تحلیل داده دیجیتال Telemetry Data Labs در تل‌آویو، هدف ایران از این عملیات نه تنها اسرائیل بلکه مخاطب داخلی و منطقه‌ای بوده است. او گفت: «تلاش آنها در جهت حفظ اعتبار منطقه‌ای بود.»
یک ویدیوی جعلی، فرودگاه بن‌گوریون در اسرائیل در وضعیت ویرانی کامل به تصویر کشید، در حالی‌که چنین اتفاقی نیفتاده بود. همچنین، حساب‌‌هایی که به گفته محققان به جمهوری اسلامی ایران و رسانه‌های دولتی آن نسبت داده می‌شوند، تصاویری از هواپیماهای منهدم‌شده اسرائیلی و بعدا آمریکایی را منتشر کردند.
ایران در جریان این جنگ ۱۲ روزه بدون ارائه هیچ مدرکی، ادعا کرد که دست‌کم سه فروند جنگنده اف-۳۵ اسرائیلی را سرنگون کرده است، اما ارتش اسرائیل این موضوع را تکذیب کرد. در یک تصویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی، نمای غیرواقعی از لاشه یک جنگنده در میان شعله‌های آتش به چشم می‌خورد.
رسانه‌های ایرانی حتی ادعا کردند یک خلبان اسرائیلی به نام «سارا آهرنوت» را اسیر کرده‌اند، اما شرکت «نیوزگارد» (NewsGuard) که به نظارت و ردیابی اطلاعات نادرست می‌پردازد، نشان داد که تصویر منتشر شده متعلق به یک افسر نیروی دریایی شیلی در سال ۲۰۱۱ بوده است.
«نیوزگارد» همچنین ۲۸ ادعای نادرست منتشر شده ایران را مستند کرده است. به گزارش این شرکت، ایران برای انتشار این ادعاها از ترکیبی از رسانه‌های دولتی رسمی، وب‌سایت‌های ناشناس و حساب‌های تاثیرگذار پوششی در یوتیوب، فیس‌بوک، ایکس، تلگرام و تیک‌تاک استفاده کرد. اگرچه بسیاری از این ادعاها تکذیب شده‌اند، اما این تصاویر و ویدیوها میلیون‌ها بار دیده شده‌اند و بسیاری از آنها همچنان در دسترس هستند.
آچیا شاتز، مدیرعامل سازمان اسرائيلی «فیک ریپورتر» (FakeReporter) که به ردیابی کارزار‌های اطلاعات نادرست می‌پردازد، گفت که هوش مصنوعی اکنون نه‌تنها می‌تواند محتوا ترجمه شده ارائه دهد، بلکه این کار را با ظرافت انجام می‌دهد.
آقای شاتز با اشاره به اقدامات ایران گفت: «شخصیت‌های جعلی اکنون متقاعد‌کننده‌تر شده‌اند. عبری به‌کاررفته در پیام‌ها قانع‌کننده‌تر شده و محتوا حرفه‌ای‌تر برای مخاطبان هدف طراحی شده است. حجم محتوای تولید شده شامل متن، تصویر، ویدیو بی‌سابقه است.»
هدف اسرائیل چیست؟
کارزار اسرائیل علیه ایران، بر آسیب وارد‌شده در اثر حملات اسرائيل و ایجاد اختلاف سیاسی متمرکز بود.
بنابر گزارش شرکت ارزیابی تهدید «هورایزن اینتلیجنس» (Horizon Inteligence) مستقر در بروکسل، حساب‌های مرتبط با اسرائیل در با هدف برانگیختن اعتراضات علیه حکومت ایران، تصاویری از اعتراضات پیشین را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند. آنها همچنین ویدیوی تولیدشده با هوش مصنوعی منتشر کردند که در آن ایرانی‌ها شعار «ما اسرائیل را دوست داریم» سر می‌دادند.
دارن لین‌ویل، مدیر مرکز «مدیا فورنزیکس» (Media Forensics) دانشگاه کلمسون آمریکا گفت ویدیوی انفجار در زندان اوین تقریبا بلافاصله ایکس و تلگرام منتشر شد و سپس توسط شبکه‌ای هماهنگ از حساب‌های جعلی که محتوای ضد حکومت ایران را ارائه می‌دادند، منتشر شد و میلیون‌ها نفر آن را دریافت کردند. آقای لین‌ویل این ویدیو را نمونه‌ای برجسته از «هماهنگی میان جنگ فیزیکی و جنگ روانی» توصیف کرد.
جنگ روانی حتی پس از توقف بمباران‌ها در ۲۴ ژوئن ادامه یافت. روز بعد از آتش‌بس میان دو کشور، حسابی در ایکس ظاهر و مدعی شد که سخنگوی فارسی‌زبان موساد، سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل است. این حساب به ایرانیانی که «قیام» می‌کردند، وعده کمک مالی و درمانی می‌داد.
در این حساب ویدیوهایی از «مناشه امیر»، روزنامه‌نگار ایرانی‌تبار اسرائیلی که به عنوان گوینده فارسی‌زبان این کشور شناخته می‌شود، منتشر شده است.
آقای امیر گفت که گروهی ناشناس با تجهیزات فیلمبرداری به خانه‌اش آمدند و پیام‌هایی به زبان عبری به او دادند و درخواست کردند که این پیام‌ها را به فارسی بخواند. او معتقد است که آن افراد وابسته به موساد بودند.
وزارت بهداشت ایران این موضوع را چنان جدی گرفت که نسبت به پیام‌های این حساب هشدار داد و خواست مردم آن را نادیده بگیرند.
وزارت بهداشت اعلام کرد که این اقدام هم جزو روش‌هایی است که موساد بعد از جنگ اخیر از طریق آنها به دنبال جذب خرابکاران و جاسوسان است و گفت که همه مردم ایران می توانند از بهترین پزشکان کشور به صورت حضوری و غیرحضوری، مشاوره پزشکی در مواقع عادی، ضروری و بحرانی دریافت کنند.
این حساب کاربری حتی در بحث‌ها و شوخی‌های رایج شبکه‌های اجتماعی ایران و اسرائیل هم وارد شده، از جمله واکنش طنزآمیز به ویدیویی به نام «مرد ما در تهران» که در جریان درگیری به‌طور گسترده پخش شد.
در این ویدیو، اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، به‌عنوان جاسوس موساد معرفی شده که در چندین عملیات مخفی اسرائیل ایفای نقش کرده است. موسیقی پس‌زمینه این ویدیو، موسیقی سریال اسرائیلی «تهران» است که درباره یک مامور موساد در ایران ساخته شده است.
اویاتار روزنبرگ، فیلمساز اسرائیلی گفت که این ویدیو را با استفاده از هوش مصنوعی تولید کرده است. مدتی بعد از پخش ویدیو، حساب ادعایی موساد در ایکس واکنش نشان داد و نوشت: «قاآنی جاسوس ما نیست.»