اینترنت ایران از بعدازظهر روز ۲۷ خرداد به طور کامل از دسترس خارج شد. این اتفاق بعد از چند اختلال و هک در سامانههای بانکی رخ داد و وزارت ارتباطات جمهوری اسلامی در بیانیهای مدعی شد که محدودیت عمدی ایجاد شده، برای حفظ امنیت شهروندان است.
این در حالی است که، با توجه به دادههای سایت کلادفلر که وضعیت ارتباط اینترنتی در جهان را پوشش میدهد، در طول دو روز گذشته ۹۷ درصد ارتباطات ایران از دست رفته و دسترسی به بسیاری از سرویسهای جهانی مثل موتور جستوجوی گوگل، جیمیل، اینستاگرام و واتساپ تقریبا به طور کامل از دست رفته است.
آیا آنچه رخ داده، میتواند آسیبپذیری جمهوری اسلامی در زمینه سایبری را جبران کند؟ تحریمهای خارجی و ناکارآمدی داخلی چطور بر وضعیت ارتباطی ایران تاثیر گذاشته است؟
ایراناکسس کردن، راهحل ناکارآمد حکومت
جمهوری اسلامی در سالهای گذشته با این توجیه این که، یک شبکه ایزوله و داخلی، میتواند در عین برطرف کردن نیازهای مردم، از حمله سایبری در امان باشد، پروژه اینترنت ملی را توسعه داده و از نرمافزارها و برنامههای بومی به شدت حمایت کرده است.
حکومت ایران در شرایط اضطراری و زمانی که خطر حمله سایبری قریبالوقوع به نظر میرسیده، با قطع دسترسی خارج به سایتهای داخلی یا ایراناکسس کردن، تلاش کرده امنیت را حفظ کند.
نرگس کشاورزنیا، پژوهشگر سیاستگذاری اینترنتی از سازمان حقوقبشری میان درباره دلیل ناکارآمدی قطع اینترنت به یوورنیوز میگوید: «ملی کردن کامل اینترنت فقط در حالتی امکانپذیر است که تمام راههای ارتباط داخل و خارج کاملا بسته شوند. این اتفاق تا به حال رخ نداده چون عملا بسیاری از سامانههای داخلی از سیستم عاملها یا نرمافزارهای خارجی استفاده میکنند. قطع اینترنت کامل از نظر فنی شدنی است اما نمیتواند مدت زیادی دوام بیاورد چون سرویسهای داخلی زیادی به سرویسهای اینترنتی بینالمللی وابسته هستند. نه تنها زندگی شهروندان عادی، بلکه سرویسهای داخلی شرکتهای دولتی نیز به اتصال جهانی وابسته هستند.»
به گفته او، نمونه هکهای گسترده که روی سیستمهای فوقامنیتی مثل زندان اوین، سایتهای هستهای و بانکها صورت گرفته، نشان میدهد، ایزولهکردن شبکه ایران عملا مانع حمله هکرها نمیشود.
همه ارتباطات زیر نظر یک سازمان دولتی
اینترنت در همه دنیا شبکهای به هم پیوسته از تارهای ارتباطی است. نبودن یک مرکز فرماندهی اصلی و غیرمتمرکز بودن شبکه باعث میشود تا در صورت قطع یکی از شبکههای ارتباطی، راههای دیگری برای اتصال کاربران در این شبکه مهیا باشد. این موضوع باعث میشود که شبکه اینترنت همیشه در سراسر جهان وصل باقی بماند.
ایران اما یک استثناست. در ایران تمام ترافیک ارتباطات اینترنتی از یک شرکت دولتی به نام «ارتباطات زیرساخت» زیر نظر وزارت ارتباطات میگذرد. به عبارت دیگر، همه اپراتورهای اینترنتی موظف هستند، اینترنت کاربرانشان را از این شرکت تهیه کنند.
این معماری شبکه به جمهوری اسلامی امکان میدهد سانسور و شنود را راحتتر اعمال کند و بر قیمتگذاری اینترنت نظارت داشته، و از آن سود ببرد. ضمنا در زمان اعتراضات یا شرایط جنگی، همین ویژگی باعث میشود که ایران بتواند قطعی یا اختلال سراسری اینترنت را اعمال کند. چون عملا هیچ کسی در داخل ایران نمیتواند از گذرگاهی خارج از «شرکت زیرساخت» خدمات اینترنتی دریافت کند.
در طول دو روز گذشته نیز عملا همین انحصار به جمهوری اسلامی کمک کرده تا اینترنت را تقریبا به طور کامل قطع کند.
این معماری در عین حال باعث آسیبپذیر شدن شبکه ارتباطی ایران نیز میشود. چون آسیب دیدن یا هک تنها همین یک شرکت میتواند به قطع دسترسی کل شبکه اینترنت ایران منجر شود.
تحریم و مهاجرت گسترده
یکی از مواردی که شبکه ایران را در طول سالهای گذشته بسیار آسیبپذیر کرده، به رعایت نکردن پروتکلهای داخلی توسط شرکتها مربوط میشود که تحریمها نیز آن را تشدید میکنند.
شرکتهای خصوصی و نیمهدولتی به دلیل تحریمها، امکان دریافت سرویسهای بروزرسانیهای مستمر و امنیتی را ندارند. در مواردی حتی این بروزرسانیها را آگاهانه از کار انداختهاند تا نسخه کرکشده سیستم عامل یا نرمافزارشان از دسترس خارج نشود. در عین حال، بحرانهای مالی و سیاسی باعث مهاجرتهای گستردهای در سطح شرکتهای فناوری شده است. این رویکرد موجب شده، با وجود خرید سختافزارهای پیشرفته و تجهیزات جدید در برخی سازمانهای دولتی، عملا امکان استفاده از آن وجود نداشته باشد.