طرف‌های درگیر در حال استفاده ابزاری از شبکه‌های اجتماعی به شکل جاسوسی، سانسور، تبلیغات و انتشار اطلاعات گمراه‌کننده علیه یکدیگر هستند و آن را متوجه افکار عمومی خود نیز کرده‌اند.
آگهیهمزمان با فرود آمدن موشک‌ها بر اسرائیل و ایران، غیرنظامیان با میدان نبرد دومی در فضای آنلاین مواجه هستند. از آغاز حمله اسرائیل، ابزارهای ارتباطی به منظور جاسوسی از دشمن و یا سرکوب مخالفت‌ها، تحت نظارت فزاینده‌ای قرار گرفته‌اند.
محدودیت‌های تازه‌ای بر مردم در اسرائیل اعمال شده است. در همین حال، در ایران که مردم مدت‌هاست به سانسور عادت کرده‌اند، محدودیت‌های اینترنت به سطوح بی‌سابقه‌ای رسیده است.
رسانه های اجتماعی به عنوان منبع خدمات اطلاعاتی
در جریان حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، یکی از اهداف مورد حمله، پایگاه نظامی «ناحل عوز» بود. تحقیقات منتشرشده در ماه مارس نشان داد که این حمله تا حدی با استفاده از فرسته‌های عمومی سربازان اسرائیلی در شبکه‌های اجتماعی ممکن شده بود؛ پست‌هایی که به حماس امکان داد تا نقشه‌چینی و شناسایی چیدمان این پایگاه را انجام دهد.
از آن زمان، گرفتن عکس در داخل تأسیسات نظامی ارتش اسرائیل یا استفاده از پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک برای سربازان اسرائیلی ممنوع شده است. هدف از این اقدام جلوگیری از جمع‌آوری اطلاعات و ایجاد پروفایل‌های اطلاعاتی توسط دشمنان است. حتی ثبت و انتشار تصاویری از رویدادهایی مانند مراسم‌ها یا گردهمایی‌های مشترک با غیرنظامیان نیز اکنون ممنوع است.
در مقاله‌ای از دانشگاه استنفورد توضیح داده شده که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند برای دشمنان مزیت‌های تاکتیکی ایجاد کنند به گونه‌ای که «پدیده برچسب‌گذاری جغرافیایی (geotagging) به معنی افزودن داده‌های مکانی به انواع تصاویر و ویدئوهای حساس می‌تواند موقعیت دقیق واحدهای نظامی یا جمعیت‌های غیرنظامی آسیب‌پذیر را فاش کند.»
این مقاله همچنین می‌افزاید که شبکه‌های اجتماعی در جنگ‌های مدرن یک شمشیر دو لبه هستند: «در حالی که ممکن است برای برخی نقش یک تکیه‌گاه یا سکوی ارتباطی داشته باشند، برای برخی دیگر منبعی مهم برای جمع‌آوری اطلاعات محسوب می‌شوند.»
سرتیپ کوبی ماندلبلیت، مسئول سانسور نظامی در اسرائیل روز چهارشنبه هشدار داد که هر فردی که جزئیاتی درباره محل حملات از جمله از طریق شبکه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها یا اپلیکیشن‌های پیام‌رسان منتشر کند، موظف است پیش از انتشار، محتوای مربوطه را برای بازبینی ارائه دهد، در غیر این صورت با پیگرد قانونی مواجه خواهد شد.
به فیسبوک یورونیوز فارسی بپیوندید
ایران نیز به‌خوبی از این خطرات آگاه است. سپاه پاسداران روز شنبه بیانیه‌ای صادر کرد و هشدار داد که هرگونه «مبادله اطلاعات» از جمله پست‌ها یا تصاویر در شبکه‌های اجتماعی که به‌گونه‌ای تعبیر شود که به نفع اسرائیل باشد با شدیدترین مجازات مواجه خواهد شد.
تلویزیون دولتی ایران حتی از مردم خواسته است تا برنامه واتساپ را از گوشی‌های خود حذف کنند و ادعا کرده که این اپلیکیشن اطلاعات کاربران را با اسرائیل به اشتراک می‌گذارد. واتساپ این اتهام را رد کرده و اعلام کرده که مکان کاربران را ردیابی نمی‌کند و رمزنگاری سرتاسری آن، حریم خصوصی پیام‌ها را تضمین می‌کند.
ایران در سال ۲۰۲۲، در جریان اعتراضات سراسری ناشی از مرگ مهسا امینی ۲۲ ساله در بازداشت پلیس، دسترسی به واتساپ و گوگل پلی را مسدود کرد. این اپلیکیشن‌ها بیش از دو سال غیرقابل دسترس باقی ماندند تا اینکه در دسامبر ۲۰۲۴ مجدداً دسترسی به آن‌ها بازگشایی شد
گرفتن نبض جامعه
شبکه‌های اجتماعی فقط ابزاری برای جاسوسی نیستند؛ بلکه به‌عنوان یک معیار سیاسی زنده و آنی نیز عمل می‌کنند. فیلیپ صِیب، استاد برجسته روزنامه‌نگاری و دیپلماسی عمومی در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در گفتگو با یورونیوز گفت: «توانایی رصد محتوای شبکه‌های اجتماعی یک دارایی استراتژیک بسیار مهم است. در واقع، مثل یک دستگاه نظرسنجی فوری عمل می‌کند.»
او افزود: «شبکه‌های اجتماعی مردم می‌توانند نشانه‌هایی درباره گرایش و نیت جامعه ارائه دهند. اینکه آیا مردم در کنار دولت خود ایستاده‌اند؟».
مقامات با دقت این نشانه‌ها را زیر نظر دارند. پلیس اسرائیل روز شنبه مردی را در منزلش بازداشت کرد که تصویری از پرچم ایران همراه با ایموجی سلام نظامی و پیامی حمایتی منتشر کرده بود. به حدی که دوشنبه، ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی اسرائیل، رویکرد عدم‌تحمل نسبت به هرگونه «ابراز شادی» از حملات ایران به اسرائیل را اعلام کرد.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
آقای صیب همچنین توضیح داد که چگونه دولت‌های خارجی ممکن است این نشانه‌ها را با دقت دنبال کنند: «اگر من جای دونالد ترامپ بودم، این وضعیت را با دقت زیر نظر می‌گرفتم. برای مثال، ممکن است نتانیاهو [نخست‌وزیر اسرائیل] به‌زودی درخواست تأمین تسلیحات بیشتری کند. اما واقعاً باید دید چه میزان حمایت عمومی در اسرائیل دارد؟»
اطلاعات نادرست در فضای آنلاین فراوان است و این درگیری نیز از این قاعده مستثنی نیست. دکتر سحر خمیس، استادیار گروه ارتباطات دانشگاه مریلند، در گفت‌وگو با یورونیوز اظهار داشت که دینامیک‌هایی که در جریان جنگ غزه مشاهده شد، بار دیگر در حال تکرار است — به طوری که مردم بیشتر از طریق شبکه‌های اجتماعی اطلاعات دریافت می‌کنند تا رسانه‌های رسمی و در نتیجه در معرض اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده قرار می‌گیرند.
«حقیقت نخستین قربانی جنگ است»
اطلاعات نادرست در فضای آنلاین فراوان است و این درگیری نیز از این قاعده مستثنی نیست. دکتر سحر خمیس، استادیار گروه ارتباطات دانشگاه مریلند، در گفت‌وگو با یورونیوز اظهار داشت که دینامیک‌هایی که در جریان جنگ غزه مشاهده شد، بار دیگر در حال تکرار است؛ به طوری که مردم بیشتر از طریق شبکه‌های اجتماعی اطلاعات دریافت می‌کنند تا رسانه‌های رسمی و در نتیجه در معرض اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده قرار می‌گیرند.
«در اختیار داشتن کنترل روایت، بخش حیاتی این درگیری است. پیروزی در جنگ اطلاعات تقریباً به همان اندازه پیروزی در میدان نبرد اهمیت دارد.»
در جریان تشدیدهای قبلی در غزه، اسرائیل توانمندی‌های خود در جنگ دیجیتال را به نمایش گذاشت. در سال ۲۰۲۳، وزارت امور خارجه این کشور تبلیغاتی را با استفاده از محتوای تصویری گرافیکی، زبان احساسی و حتی ویدئوهای تولیدشده توسط هوش مصنوعی منتشر کرد. این کمپین‌ها مرز بین پیام‌رسانی رسمی و عملیات روانی را مخدوش کردند. برخی از این تبلیغات توسط گوگل حذف شدند، زیرا قوانین مربوط به تصاویر خشونت‌آمیز را نقض کرده بودند.
تیم عربی یورونیوز نیز چندین روایت جعلی از جمله ادعاهایی درباره بمباران ساختمانی متعلق به موساد، حمله ایران به پالایشگاه نفت بازان در حیفا، تا سرنگونی دو هواپیما توسط پدافند هوایی ایران که همگی در واقع شبیه‌سازی‌های ویدئوگیمی بودند را شناسایی کرد.
راهکار ایران؛ قطع ارتباطات
دولت ایران به‌طور سنتی در دوران ناآرامی، دسترسی به اینترنت را محدود می‌کند. در سال ۲۰۱۹، طی اعتراضات گسترده، ایران به مدت شش روز یک قطعی سراسری اینترنت اعمال کرد که در جریان آن، نیروهای امنیتی سرکوبی شدید انجام دادند و گزارش‌ها حاکی از کشته شدن بیش از ۱۰۰ نفر بود.
ایران از زمان آغاز خصومت‌ها با اسرائیل نیز سرعت اینترنت را کاهش داده و باعث قطعی‌های موقت شده است. طبق گزارش گروه نظارت اینترنتی نت‌بلاکس مستقر در بریتانیا، ایران روز چهارشنبه با قطعی کامل اینترنت به مدت بیش از ۱۲ ساعت مواجه شد.
امیر رشیدی، مدیر بخش امنیت اینترنت و حقوق دیجیتال در «گروه میان» (Miaan Group) به یورونیوز گفت که «دولت رسما اعلام کرد که سرعت اینترنت را کاهش داده زیرا می‌خواهد توانایی دفاع سایبری داشته باشد.» اما او افزود که این توضیح قابل قبول نیست زیرا حملات سایبری علی‌رغم این محدودیت‌ها همچنان ادامه داشته‌اند.
او همچنین افزود که زمان‌بندی این اقدام نیز نگران‌کننده است، چرا که در برهه‌ای حساس رخ داده است: «برای مثال، افرادی که می‌خواهند راه‌های جایگزین برای فرار پیدا کنند، به نقشه‌های گوگل نگاه می‌کنند — اما این ابزار به درستی کار نمی‌کند. بسیاری از مردم در وسط ناکجاآباد، بدون سوخت یا آب، سرگردان مانده‌اند.»
در واکنش به این قطعی‌ها، ایلان ماسک در آخر هفته گذشته در پلتفرم خود، ایکس (X) اعلام کرد که خدمات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را در ایران فعال کرده است تا به بازگرداندن ارتباط اینترنتی کمک کند.