خراشیدن گورستان باستانی چهارباغ اصفهان

به گزارش خبرنگار ایلنا، تخریب جهت کانال‌کشی و عبور کابل برق از داخل کانال در چهارباغ پایین اصفهان، منجر به تعرض به بخش‌هایی از گورستان هزار ساله آبخشان یا آب پخشان اصفهان شده است. در ادامه نقشه و برخی مستنداتی برای آگاهی بیشتر در نوشتار قرارداده شده است.

این قبرستان کهن در محدوده اطراف «  شهدا » فعلی یا « میدان پهلوی » سابق قرار داشته و تا سال ۱۳۱۴ قبرستانی وسیع بوده است. گورستان باستانی «آب بخشان» یا «مٌردِه بان» در برخی منابع با عنوان «آب بخشگان» معرفی شده است. قدیمی‌ترین قبر تاریخ‌دار متعلق به « شیخ ابو مسعود رازی » ۲۵۸ ه.ق و آخرین قبر نیز مربوط به « آقا محمد مهدی ارباب» در سال ۱۳۱۴ است.

به گفتۀ عقیل عقیلی باستان شناس و کارشناس میراث فرهنگی در شهر اصفهان، با استناد به منابعی چون کتاب «مزارات اصفهان»، نوشتۀ سید مصلح الدین مهدوی می‌گوید: سال ۱۳۱۴ در هنگام احداث میدان شهدا و خیابان‌های منتهی به آن، (چهارباغ پایین، ابن سینا، فروغی، کاوه و مدرس) بطور کامل از بین رفته و به خیابان، مدرسه، درمانگاه، منازل مسکونی و مغازه تبدیل شده است.

عقیلی به ایلنا گفت: در دهه‌های پیشین چند سنگ مزار قبل از همۀ تخریب‌ها و توسعۀ شهری در وسط میدان قرار داشت که یا بخاطر زیر و رو شدن خاک و تخریب‌ها در چند دهۀ اخیر برخی از این مقابر از دست رفت و یا به مکانی دیگر انتقال یافت. وی همچنین اشاره کرد که، دو سال پیش با کمک عزیزان و همکاران اصفهان دوست موفق به کشف سنگ قبر خواجه کمال الدین محمد بن جمال الدین اصفهانی متوفی ۹۳۵ قمری که در همین گورستان دفن شده بوده در یکی از کوچه های خیابان ابن سینا در اصفهان می‌شود.

مسجد آبخشان نیز در سمت جنوب غربی میدان شهدا و انتهای کوی جوهری قرار دارد. مقبره ابو مسعود رازی در خیابان جامی و مقبره جوهری در کنار مسجد، تنها بازمانده های این قبرستان است و چند سنگ قبر هم در کناره کوچه ها وجود داشته که به مرور ناپدید شده است.

عقیلی همچنین گفت: گورستان باستانی «آب بخشان» یا «مٌردِه بان» که در برخی منابع نیز با عنوان «آب بخشگان» معرفی شده که به گفته سید مصلح الدین مهدوی، از قدیمی ترین قبرستان‌ها در شهر اصفهان است که اطلاعات ثبت شده و تاریخ ضبط شده از آن وجود دارد.

به گفته این کارشناس، گورستان « قبله دعا » نیز در فاصله ۳۰۰ متری این قبرستان قرار داشته که احتمالا آن نیز از فرعیات همین قبرستان بوده است.

عقیلی در خصوص چرایی نامیدن گورستان آبخشان افزود: «نهر بابا حسن» که شعبه ای از «مادی فدن» است از محله بیدآباد به چهارسوی علی قلی آقا می‌آید و در محدوده این قبرستان _ پشت مسجد _ به دو بخش تقسیم می شود و به همین دلیل نیز این نقطه را «آب بخشان» یا «آب بخشگان»، یعنی محل تقسیم آب نامیده‌اند.

این کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به نام افراد مشهوری که در گورستان آب بخشان اصفهان در نزدیکی خیابان چهارباغ پایین مدفون بودند گفت:  شیخ ابو مسعود رازی، محدث قرن سوم هجری در سال ۲۵۸ ه. ق و همچنین حافظ ابو نُعَیم اصفهانی، محدث و مولف کتاب ذکر اخبار اصفهان و جدّ اعلای علامه مجلسی نیز در سال ۴۳۰ ه. ق در مجاورت این گورستانِ متعلق به صدر اسلام دفن شده اند.

سید روح‌الله سیدالعسگری، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان نیز در گفتگویی که با رسانه ها داشت اعلام کرد: عملیات حفاری در عمق حدود یک تا یک‌ونیم متری در حال انجام بود و محدوده مورد نظر، همان منطقه‌ای باشد که در گذشته قبرستان «آب بخشان» یا «مردبان» قرار داشته و اگر اسکلت‌هایی هم در این حفاری مشاهده شده، بی‌ارتباط با آن نیست.

سیدالعسگری تأکید کرد: «تاکنون تیم باستان‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، به همراه دکتر یگانه، از این محل بازدید داشته‌اند اما در زمان آغاز پروژه هیچ‌گونه استعلامی از سوی پیمانکار یا شهرداری صورت نگرفته است».

معاون میراث فرهنگی استان اصفهان با اعلام اینکه مجوز حفاری اداره برق در چهارباغ پایین اصفهان توسط شهرداری این شهر و بدون اطلاع قبلی به میراث فرهنگی صادر شد افزود: همین که پروژه در محدوده‌ای با چنین حساسیت تاریخی اجرا می‌شود، می‌بایست با هماهنگی قبلی با میراث فرهنگی انجام می‌گرفت.

اگرچه ادامه پروژه اداره برق استان اصفهان توسط اداره کل میراث فرهنگی این استان متوقف شده است اما عقیل عقیلی کارشناس و فعال میراث فرهنگی در استان اصفهان به ایلنا گفت: اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان طی مکاتبات خود با سازمان ها و ادارات دیگر مثل شهرداری، گاز، آب، برق، فاضلاب و مخابرات همواره به حساسیت بافت تاریخی در شهر اصفهان اشاره داشته است و این اداره کل همواره استفاده از ماشین آلات سنگین در بافت تاریخی را ممنوع کرده است.

با توجه به عنوان این خبر می‌توان به طور کامل دریافت که اصفهان شهری کهن همراه با نهشت‌ها و لایه‌های تاریخیِ متراکم است؛ چه بسا برای نظارت دقیق‌تر بر این موضوعات بهتر است که ناظران و کارشناسان از میان دانشجویان رشتۀ باستان‌شناسی توسط ادارات مربوطه به کار گرفته شوند، آن هم نه یک نفر، بلکه بایستی چندین نفر کارشناس برای پروژه‌هایی این چنین در مکان‌هایی حائز اهمیت و تاریخی نظیر این محل به میدان آورده شوند، چرا که هر لحظه امکان این وجود دارد که یافته‌ای اتفاقی در طی یک عملیات عمرانی باستان‌شناسان را در این شهر غافلگیر کند.