حالا دیگر چند وقتی می‌شود که رئیس کل بانک مرکزی یا یکی دیگر از مقام‌های اقتصادی دولت ایران، درست در اوج‌گیری قیمت دلار در بازار آزاد از توافق و پیشرفت برای آزاد شدن ۶ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در بانک‌های قطری خبری نمی‌دهد تا به خیال خودش بازار را تعدیل کند.
آگهیسالها خبر تکراری آزاد شدن این ۶ میلیارد دلار که قبلا ۷ میلیارد دلار و در بانک‌های کره‌جنوبی بلوکه شده بودند، تنها ابزار روانی در دست بانک مرکزی و دولت برای اثرگذاری روی نرخ‌های ارز در بازار آزاد، بودند.
اما درست در همین روزها، که دستیابی به ۶ میلیارد دلار بلوکه شده در بانک‌های قطری، برای ایران در حد رویا و آرزو هم نیست، کشور میزبان این ۶ میلیارد دلار، توافق هایی به ارزش ۲۴۳ میلیارد دلار با شرکت‌ها و موسسات آمریکایی امضا کرد.
سفر به سرزمین ارقام اعجاب آور
سفر دونالد ترامپ به سه کشور منطقه، اعدادی شگفت‌آور را به سرخط خبر رسانه‌های جهان کشید، اعداد و ارقامی که در ابعاد جهانی و بزرگترین اقتصادهای دنیا هم حیرت‌انگیز به حساب می‌آمدند، چه رسد به کشوری که سالهای سال است حسرت ۶-۷ میلیارد دلار پول نفت را می‌کشد.
ارزش توافق‌نامه‌هایی که رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در جریان این سفر با سه کشور عربی منطقه خاورمیانه امضا کرد بالغ بر ۱.۴ تریلیون دلار می‌شود. علاوه بر رقم قابل توجه این توافقات، تنوع حوزه‌ها و بخش‌های مختلفی که موضوع این توافقات و قراردادها بودند نیز در نوع خود بی‌سابقه بود.
اگر تا پیش از این قراردادهای همکاری اقتصادی بین این کشورها و آمریکا عموما به حوزه خرید تسلیحات و تجهیزات نظامی محدود باقی می‌ماند یا حداکثر تا بخش انرژی گسترش می‌یافت.
این بار کشورهای عربستان سعودی، قطر و امارات عربی متحده آشکار از تمایل خود برای گسترش همکاری با ایالات متحده در دیگر حوزه‌های اقتصادی از جمله فناوری‌های جدید، شامل هوش مصنوعی، ریزتراشه‌ها، حمل و نقل پرده برداشتند.
امارات به عنوان پیشتاز کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج‌فارس سالهای طولانی است که تنوع‌بخشی در اقتصاد این کشور و رهایی از اقتصاد نفتی را در دستور کار قرار داده و عملا این برنامه را با موفقیت به انجام رسانده است.
مسیری که حال عربستان سعودی با شتاب به دنبال پیمودن آن است، توسعه بخش‌هایی از اقتصاد این کشورها که علاوه بر انطباق با ملاحظات و نیازهای آینده جهانی با ویژگی‌های بومی و اقلیمی این منطقه نیز سازگاری داشته باشد.
بخش‌های گردشگری و جذب توریست، انرژی‌های تجدیدپذیر، فناوری‌های پیشرفته و حوزه حمل‌و نقل و ترابری از آن جمله‌اند.
در همین چارچوب است که امضای توافق ۲۰۰ میلیارد دلاری امارات با آمریکا برای ساخت بزرگترین پردیس هوش مصنوعی جهان در خارج از خاک آمریکا، در شهر ابوظبی، معنادار می‌شود.
نهایی شدن توافق ۸۰ میلیارد دلاری عربستان برای انجام سرمایه‌گذاری مشترک با ایالات متحده در حوزه هوش مصنوعی و قرارداد فروش ۱۱۰ میلیارد دلار هواپیما بوئینگ به خطوط هوایی اتحاد و قطر ایرلاین نیز تایید کننده پیمودن مسیر تنوع‌بخشی و استراتژی بلندمدت این کشورها برای خلاصی از اقتصاد تک محصولی بر پایه نفت است.
لنگ لنگان در مسابقه دوی سرعت
در میان این سفر پر زرق و برق اما، سهم ایرانیان حسرت بود، حسرت از اینکه این توافقات و این اتفاقات به طور بالقوه می‌توانستند در جغرافیای ایران رقم بخورند. اقلیم مناسب‌تر به لحاظ تنوع آب و هوا، دارا بودن جمعیت به ویژه نیروی انسانی جوان و باسواد و دیگر مزیت‌های ذاتی و ژئوپلیتیکی ایران بدون موانع سیاسی، به طور منطقی می‌توانست ایران را میزبان این تحولات کند و همین امکان موجب شد تا کاربران شبکه‌های اجتماعی مملو از مقایسه‌ها بین ایران و کشورهای منطقه شود.
بر اساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد ایران به لحاظ اندازه تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری در سال ۲۰۲۵ میلادی اندکی بیش از ۳۴۱ میلیارد دلار خواهد بود که تقریبا یک سوم ارزش اقتصاد عربستان سعودی است که در این سال تولید ناخالص داخلی آن به ۱۰۸۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
جالب آنکه این دو اقتصاد بزرگ منطقه تا سال ۲۰۱۱ میلادی (۱۳۹۰ خورشیدی) تقریبا شانه به شانه پیش می‌رفتند به طور مثال در سال ۲۰۰۹ میلادی (۱۳۸۸ خورشیدی) ارزش تولید ناخالص داخلی ایران حتی بیش از ۴۴۰ میلیارد دلار بود که از اقتصاد عربستان سعودی با ۴۲۹ میلیارد دلار، اقتصادی بزرگتر به حساب می‌آمد.
از سال ۲۰۱۱ میلادی و همزمان با تشدید تحریم‌ها و مناقشات هسته‌ای ایران با کشورهای غربی و سازمان‌های بین‌المللی است که شکاف بین ارزش جاری تولید ناخالص داخلی دو کشور ایران و عربستان به نفع عربستان تغییراتی جدی را تجربه می‌کند.
بر اساس آمارهای صندوق بین‌المللی پول، اندازه اقتصاد امارات عربی متحده که همواره کوچک‌تر از اقتصاد ایران بوده، از سال ۲۰۱۸ میلادی (۱۳۹۷ خورشیدی) از اقتصاد ایران پیشی می‌گیرد و همچنان این روند باقی مانده است، بر اساس برآورد این نهاد، ارزش تولید ناخالص داخلی امارات عربی متحده در سال ۲۰۲۵ میلادی به حدود ۵۴۹ میلیارد دلار بالغ می‌شود که ۱.۶ برابر ارزش تولید ناخالص داخلی ایران به حساب می‌آید.
از این چهار اقتصاد، تنها اقتصاد کشور قطر است که ارزش جاری تولید ناخالص داخلی آن کمتر از اقتصاد ایران است، هرچند که اگر عامل جمعیت را به این اعداد و ارقام اضافه کنیم و سرانه تولید ناخالص داخلی این چهار کشور را مقایسه کنیم قطر با فاصله در صدر می‌ایستد.
جمعیت اندک قطر و ثروت هنگفت این کشور باعث شده تا سرانه تولید ناخالص داخلی قطر در سال ۲۰۲۵ میلادی نزدیک به ۷۲ هزار دلار باشد که با این رقم سرانه، قطر در جایگاه دهم کشورهای جهان قرار می‌گیرد.
پس از قطر، امارات عربی متحده با سرانه تولید ناخالص داخلی ۴۹.۵ هزار دلار در جایگاه دوم و عربستان با بیش از ۳۰ هزار دلار، رده سوم را در میان چهار کشور مورد مقایسه، به خود اختصاص می‌دهد.
بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، سرانه تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۵ میلادی فقط ۳.۹ هزار دلار است که بیش از ۱۸ برابر کمتر از سرانه تولید ناخالص داخلی قطر و ۵.۵ درصد این رقم است.
سرانه تولید جهانی در سال ۲۰۲۵ میلادی ۱۴.۲ هزار دلار برآورد شده که ۳.۶ برابر سرانه تولید در ایران است، همچنین صندوق بین‌المللی پول، سرانه تولید ناخالص داخلی منطقه خاورمیانه را در سال جاری میلادی ۱۲.۹ هزار دلار ارزیابی کرده که ۳.۳ برابر سرانه تولید ایران است.
نکته قابل توجه در این میان، تعمیق روز به روز شکاف فاصله اقتصاد ایران با اقتصادهای منطقه و جهان است، درست در روزهایی که رقابت بر سر جاگیری و نقش پذیری در زنجیره خلق ارزش بین‌المللی به شدیدترین شکل ممکن برقرار است، اقتصاد ایران در انزوای سیاسی و دور افتاده از تمام این تحولات پرشتاب، گرفتار دور زدن تحریم‌ها برای فروش نفت با تخفیف به تنها مشتری باقی مانده و تجارت محدود با همسایگان است.